عوامل موثر بر رشد ارزش کسب‌وکارهای خانوادگی در جهان
مقدمه:
جامعه‌هایی که نرخ بیکار بالایی دارند با بحران اجتماعی، سیاسی و اقتصادی مواجه می‌شوند.
کسب‌وکارهای خانوادگی ماهیت کارآفـــرینی دارندFamily-Owned Business (FOB) و این کسب‌وکارها تولید ثروت، توسعه تکنولوژی و اشتغال مولد را به ارمغان می‌آورند. لذا از نظر استراتژیک کسب‌وکارهای خانوادگی عنصر کلیدی در رشد و توسعه اقتصادی کشورها بوده و تداوم عملکرد موفق آنها تاثیر مثبتی بر اقتصاد کشور، بهبود عملکرد تجاری، برنامه استراتژیک بلندمدت و استقلال کسب‌وکار دارد.
جدول روبه رو میزان شرکت‌های خانوادگی موجود در کشورها را نشان می‌دهد. در ایران آمار رسمی از سوی مراجع معتبر در زمینه کسب‌وکارهای خانواد
گی منتشر نمی‌شود، ولی روند رو به رشد شکل‌گیری این کسب‌وکارها امری کاملاً محسوس و قابل مشاهده است. براساس مطالعات غیررسمی بین 70 تا 90 درصد کسب‌وکارها در ایران خانوادگی هستند اما در اغلب مواقع مسائل و مشکلاتی در این نوع کسب‌وکارها رخ می‌دهد که می‌تواند ماندگاری و حتی عملکرد آنها را تحت تاثیر قرار دهد.
بسیاری از کسب‌وکارهای خانوادگی بر مبنای اصول صحیح شکل نگرفته و اساس سازماندهی آنها فقط بر مبنای روابط خانوادگی است. بر این اساس میزان کسب‌وکارهای خانوادگی که می‌توانند با موفقیت به نسل دوم منتقل شوند در حدود 30% بوده و از این گروه تنها 10% به نسل س
وم می‌رسند.
رشد کسب‌وکارهای خانوادگی یک رویکرد استراتژیک برای تغییر نقش دولت و کاهش مداخله آن در اقتصاد، افزایش رقابت‌پذیری، تقویت
بخش
خصوصی، افزایش سطح رفاه اجتماعی و داشتن تجارت و اقتصاد آزاد محسوب می‌شود.
به گزارش مکینزی این نوع کسب‌وکارها نقش مهمی در حمایت از آموزش، مراقبت‌های بهداشتی، توسعه زیرساخت‌ها، افزایش حضور زنان در محیط‌های کاری و دگرگونی در روند تولید با استفاده از تکنولوژی پیشرفته دارند. به همین دلیل مطالعه این کسب‌وکارها از حیث نظری و تئوری به جهت حفظ و توسعه سرمایه ملی و ایجاد برندهای بین‌المللی بسیار مهم است.
مفهوم کسب‌وکار خانوادگی:
عموماً و در مفهوم عام، کسب‌وکاری که مالکیت آن تماماً در اختیار خانواده بوده و حداقل یکی از مالکان آن در کسب‌وکار مشغول به فعالیت باشد، یک کسب‌وکار خانوادگی محسوب می‌گردد. طبق برآوردهای صورت گرفته توسط شرکت مکینزی تخمین زده می‌شود حدود 70% از تولید ناخالص داخلی جهان توسط کسب‌وکارهای خانوادگی ایجاد شده و حداقل 60% مشاغل در سراسر جهان را شامل می‌شوند.
مزایای کسب‌وکارهای خانوادگی:
کسب‌وکارهای خانوادگی مزایای بسیاری دارند، از جمله مزایای آنها عبارتند از:
1-کسب‌وکارهای خانوادگی نسبت به کسب‌وکارهای غیره معمولاً دارای جهت‌گیری بلندمدت، متعهد به ارائه محصول با کیفیت به منظور حفظ اعتبار برند خانوادگی و دارای قابلیت اعتماد بیشتری هستند.
2-شرکت‌های خانوادگی معمولاً نرخ سرمایه‌گذاری مجدد بالاتری نسبت به سایر شرکت‌ها دارند.
3-کسب‌وکارهای خانوادگی عموماً ارتباط مستقیم بیشتری با مدیریت فراهم می‌کنند و بوروکراسی کمتری دارند.
4-نسل بعدی را قادر می‌سازند تا از طریق آموزش عملی با کسب‌وکار آشنا شوند تا به نوبه خود منجر به تداوم سیاست‌های مدیریت شده و با سرعت بیشتری نسبت به تغییرات در محیط‌های عملیاتی واکنش نشان دهند.
5-شرکت‌های خانوادگی فرصت‌های بیشتری را برای وفاداری، مسئولیت و مسئولیت‌پذیری متقابل بین سازمان و کارکنان ارائه می‌دهد.
6-کسب‌وکارهای خانوادگی در ایجاد یکپارچگی سیستم و رفتار اخلاقی نسبت به سایر شرکت‌ها عملکرد بهتری داشته و ارتباطات طولانی‌مدت قوی‌تری در کسب‌وکار ایجاد می‌کند.
7-کسب‌وکارهای خانوادگی واکنش سریع‌تری نسبت به تغییرات محیط پیرامون دارند و در نتیجه در مقابل چالش‌ها و شرایط متفاوت اقتصادی از آسیب‌پذیری کمتری برخوردارند.
ماندگاری کسب‌وکارهای خانوادگی:
بیش از سه چهارم (76%) از شرکت‌های خانوادگی در شاخص کسب‌وکار خانوادگی 2023، بیشتر از 50 سال قدمت دارند. بسیاری از این کسب‌وکارها در طول چندین نسل بر نوسانات بازار غلبه کرده و این نشان می‌دهد که شرکت‌های خانوادگی تا چه اندازه می‌توانند موفقیت و جانشینی خود را در طول زمان حفظ کنند.
در بین500 شرکت خانوادگی بزرگ در جهان، شرکت Takenaka ژاپن با 412 سال فعالیت، قدیمی‌ترین شرکت خانوادگی، در این
شاخص
است. با این حال، تعدادی از شرکت‌های دیگر در این شاخص نیز قدمتی حدود یک قرن یا بیشتر دارند. به طور کلی، 31 درصد از شرکت‌ها بیش از یک قرن قدمت دارند که محل
استقرار اکثریت آن ها (57%) در اروپا است که 25% آنها فقط در آلمان مستقر هستند.
چهار تفکر سازنده برای افزایش ارزش کسب‌وکارهای خانوادگی
مکینزی چهار طرز تفکر سازنده حاکم بر کسب‌وکارهای خانوادگی با عمکرد بهتر را به شرح زیر بیان دارد.
تفکر اول: این کسب‌وکارها بر هدفی فراتر از سود متمرکز هستند.
تحقیقات مکینزی نشان می‌دهد که 93% از کسب‌وکارهای خانوادگی مورد مطالعه در گزارش با بالاترین عملکرد، بر این باورند که شرکت‌های آنها هدفی فراتر از ایجاد ارزش برای سهامداران دارند. این هدف می‌تواند با نگاه درون‌سازمانی و بر ارتقاء اعتبار شرکت با حفظ شهرت، محافظت از برند خانوادگی و یا پرورش فرهنگ قوی کسب‌وکار متمرکز باشد و یا با نگاه برون‌سازمانی بر حداکثر رساندن ارزش به مشتریان و ایجاد تاثیر مثبت در زندگی افراد جامعه بنا شود.
تفکر دوم: این کسب‌وکارها دیدگاه بلندمدت داشته و مجدد در کسب‌وکارها سرمایه‌گذاری می‌کنند.
ساختار مالکیت نقش مهمی در توانایی شرکت‌های برتر برای حفظ این دیدگاه بلندمدت ایفا می‌کند. از آنجائی‌که آنها تحت تاثیر خواسته‌های بیشمار سهامداران و یا فشار گزارش‌های سود فصلی نیستند می‌توانند رویکرد صبورانه و استراتژیک‌تری برای سرمایه‌گذاری در نوآوری و گسترش در بازارها و مناطق جدید داشته باشند که در نهایت می‌تواند به رشد و موفقیت پایدار منجر شود.
تفکر سوم: این کسب‌وکارها از نظر مالی محافظه‌کار بوده و در مورد بدهی‌ها و سرمایه‌گذاری‌های پرخطر محتاطانه عمل می‌کنند.
کسب‌وکارهای خانوادگی اغلب ترجیح می‌دهند وجوه خود را در بازاریابی، فروش، تولید، تحقیقات و سایر بخش‌های کسب‌وکار سرمایه‌گذاری کنند. این امر به آنها کمک می‌کند تا در برابر شوک‌های اقتصادی بزرگ همانند بحران مالی جهانی سال 2008 و یا کووید 19 تاب‌آوری بالایی داشته باشند.
تفکر چهارم: فرآیندهای داخلی این کسب‌وکارها امکان تصمیم‌گیری کارآمد را فراهم می‌کند.
تصمیم‌گیری کارآمد کسب‌وکارهای خانوادگی تا حد بسیاری ناشی از فرآیندهای متمرکز توام با انعطاف‌پذیری، توافق و تعامل خانوادگی و کارکنان متعهد است. زیرا بر خلاف کسب‌وکارهای غیرخانوادگی که بر فرآیندهای چندمرحله‌ای و بوروکراسی زمان‌بر متکی است، آنها بطور قاطعانه‌تری نسبت به رهبران کسب‌وکارهای غیر خانوادگی تصمیم‌گیری می‌کنند.
پنج اقدام استراتژیک برای افزایش ارزش کسب‌وکارهای خانوادگی
براساس گزارش مکینزی، بهترین و موفق‌ترین کسب‌وکار، چهار طرز تفکر سازنده فوق را با پنج اقدام استراتژیک ترکیب می‌کنند که آنها را متمایز از سایر کسب‌وکارهای خانوادگی و غیر خانوادگی می‌سازد. این پنج اقدام به شرح زیر است:
1-کسب‌وکارها به طور فعال پرتفوی خود را متنوع می‌کنند.
تحقیقات موسسه مکینزی نشان می‌دهد که 40% از شرکت‌هایی که عملکرد بهتری دارند، بیش از نیمی از درآمد خود را از جریان‌های خارج از کسب‌وکار اصلی خود بدست می‌آورند. به نظر می‌رسد ادغام و تملیک، راهبرد متنوع‌سازی برای این سازمان‌هاست. حدود 66% از پاسخ‌دهندگان به نظرسنجی مکینزی بیان کرده‌اند که ادغام و تملیک را برای دسترسی به فناوری‌های جدید، 63% برای ورود به صنایع جدید و 60% برای استفاده از جغرافیای جدید دنبال می‌کنند.
2- کسب‌وکارها به صورت پویا منابع را تخصیص مجدد می‌دهند.
تحقیقات مکینزی نشان می‌دهد که کسب‌وکارهای خانوادگی که عملکرد بهتری دارند به طور پویا منابع خود را به کسب‌وکارها مناطق و کانال‌هایی که معتقدند بیشترین رشد را به همراه خواهد داشت، تخصیص می‌دهند.
3-این کسب‌وکارها سرمایه‌گذاران و مدیران کارآمدی هستند.
عملکرد بالاتر از حد متوسط دارند زیرا اولاً ساختار خوب تصمیم‌گیری، رویکرد خدمات مشتری، مدیریت استعداد و حتی توسعه تخصص از طریق نسل‌ها در این کسب‌وکارها منتقل می‌شود. دوم از مجموعه وسیعی از داده‌ها برای ارزیابی عملکرد سازمانی استفاده می‌کنند و سوم بر نوآوری و تحقیق و توسعه تمرکز می‌کنند.
4-تمرکز بی‌وقفه بر جذب، توسعه و حفظ استعدادها دارند.
86% از کسب‌وکارهای خانوادگی مورد بررسی در گزارش مکینزی تمایل دارند که شرکت آنها بهترین استعدادها را جذب کنند و بیش از 90% موافق هستند با شناسایی افراد برتر، آموزش و توسعه آنها، در دوره طولاتی به شرکت‌ها اجازه می‌دهند فرهنگ قوی کسب‌وکار، توجه به جزئیات و چشم‌انداز بلندمدت را ایجاد و حفظ کنند. آنها برنامه‌های آموزشی موثری برای توسعه نسل بعدی اعضای خانواده ایجاد کرده‌اند.
5- کسب‌وکارهای خانوادگی به طور مستمر حکمرانی خود را بررسی می‌کنند.
نتایج حاصل از بررسی حدود 80% از شرکت‌های برتر خانوادگی نشان می‌دهند که اسناد رسمی و دستورالعمل‌های روشنی در مورد نقش‌ها و مسئولیت‌های اعضای خانواده در شرکت وجود دارد. همچنین 85% از شرکت‌های خانوادگی دارای یک کمیته رسمی هستند که بطور منظم برای بحث در مورد مسائل خانوادگی و تجاری تشکیل می‌گردد و البته تقسیم کار وجود دارد.
نتیجه‌گیری:
کسب‌وکارهای خانوادگی که فرمول 4+5 را با موفقیت پیاده‌سازی کرده‌اند طی پنج سال گذشته توانسته‌اند در منحنی سود اقتصادی، در جایگاه بالاتری قرار گیرند و می‌توانند به طور بالقوه افزایش چهار برابری در ایجاد ارزش‌ها در دهه‌های آینده مانند سودآوری و پایداری را فراهم سازند.
البته بسته به سازمان اجرای این فرمول متفاوت خواهد بود. به عنوان مثال شرکت‌هایی که با انتقال نسلی قریب‌الوقوع روبرو هستند ممکن است الزام گردد ابتدا بر روی تقویت مکانیسم‌های حاکمیتی و برنامه‌ریزی جانشینی تمرکز کنند و کسب‌وکارها در صنایع راکد یا آسیب‌پذیر ممکن است ابتدا بر روی شیوه‌های تخصیص سرمایه پویا تمرکز کنند تا سرمایه‌گذاری‌های خود را در تحقیق و توسعه، ایجاد کسب‌وکار جدید و ادغام و تملیک افزایش دهند. این فرمول باید عاقلانه و مطابق با شرایط خاص کسب‌وکار اعمال شود. علاوه بر مزایای بیان شده، این فرمول همچنین به کسب‌وکارهای خانوادگی در هر اندازه و سنی کمک می‌کند تا عملکرد خود را بهبود بخشیده و با حمایت از رشد اقتصادی پایدار و فراگیر، سبب افزایش اشتغال، ارتقای مراقبت‌های بهداشتی و آموزش در سراسر جهان شوند
منابع:
نگاهی بر وضعیت کسب‌وکارهای خانوادگی در جهان و عوامل موثر بر رشد ارزش آنها – فاطمه علیزاده آغ‌اسمعیلی